Archive | Ekim, 2008

Linux Dosya Sistemi Yapısı

Bu bölümde Linux’un kullandığı dosya sistemi hakkında bilgi verilecektir. Dosya sistemini oluşturan dizinler, kapsadıkları dosyalar ve bunların Linux işletim sistemindeki görevleri de kısaca belirtilecektir. Bir işletim sisteminin dosya sisteminin performansı, hızı ve buna benzer çeşitli özellikleri sistemin verimli ve kararlı çalışması üzerinde doğrudan etkisi vardır. Linux dizin yapısının geliştirilmesinde FSSTND (file system standard) grubunun çalışmalarının payı çok büyük oldu. Programcılardan oluşan grup, standartların belirlenmesinde ve uygulama aşamasında Linux ile ilgilenenlere yardım etti. 1993 yılında Olaf Kirsh, Linux haber grubuna yazdığı bir e-postasında Linux dosya sistemi üzerindeki çalışmaların tamamlandığını haber verdi. Linux dizin yapısında bazı dizinlerin işlevi birbiriyle aynıdır. Bu durum, özellikle birbirini takip eden iki Linux sürümünde belirginleşir. Örnek olarak bir dağıtımda /usr/bin dizini altında yeralan dosya, diğer sürümde /bin altına yerleştirilebiyor. Dosya sistemleri ve dizinler paylaşımlı olarak da kullanılabilir. Birden fazla kişisel bilgisayarın bağlandığı ağda, disk alanından yer kazanmak için bir makina sunucu (ana makina) olarak tayin edilir. Ağ üzerindeki diğer makinalar da sunucu üzerindeki diski paylaşır. Buna örnek olarak kullanıcı ev dizinlerinin yeraldığı /home, çalıştırılabilir dosyaların bulunduğu /usr, e-posta ve haber grubu bilgilerinin bulunduğu /var/spool/mail ve /var/spool/news dizinleri verilebilir. Kök dizini, kendisine bağlı diğer tüm dizinleri de içerdiğinden, Linux dosya sisteminde önemli bir yere sahiptir. Linux açılırken önce kök dizini /etc/fstab dosyasına uygun şekilde bağlanır. Diğer dosya sistemlerinin onarımı ve kontrolü için gerekli olan fsck programları, bu dizinde bulunmalıdır. Benzer şekilde yedekleme için gerekli olan tar, zip, compress gibi arşiv programlarına da kök dizin altından erişilebilmeli, açılış esnasında hafızaya yüklenen çekirdek de kök dizininde yeralmalıdır. Bir programı yerine koymadan önce bazı “dengelerin” gözönünde tutulmasında yarar vardır. Programlanan her yazılımı kök dizinine koyarsanız, bir süre sonra bu dosya sisteminin şiştiğini görürsünüz. Kök dizinini başlangıçta küçük (20-30Mb kadar) tutmak, geliştirilen programları daha önceden belirlenen başka bir dosya sistemi altına koymak akıllıca olur. Bu yol, ağ üzerinden genellikle paylaşımı mümkün olmayan kök dizininin her makinadaki sabit diskte mümkün olan en az yer işgal etmesini sağlar.
Sistemdeki önemli dizinlere göz atarsak,

/bin
Sistemin açılışı ve kontrolü için gerekli komutlar. Hem kullanıcıların, hem de sistem görevlisinin kullanabileceği dosyalar (kök dizinde ise fazla şişmemesi koşuluyla) buraya atılabilir. Sadece root kullanıcının ihtiyaç duyacağı init, getty, updatedb gibi programlar /sbin veya /usr/sbin’de durabilir. Bu dizinde bulunan dosyalara örnek olarak cat, chgrp, chown, date, dd, df, ln, mkdir, mount, ps, rm, sh, su, sync ve umount verilebilir.
/dev
G/Ç dosyaları. Linux çekirdeğinde desteklenen her aygıta ait dosya /dev dizini altında bulunur. Kurulum anında bu dosyalar yerine yerleştirilir, bu dosyaların silinmesi durumunda /dev/MAKEDEV ile tekrar yaratılabilirler.
/etc
Sistem yapılandırma dosyaları. Bu dizinde çalıştırılabilir dosyalar bulunmamalıdır.

skel
Buradaki dosyalar, kullanıcı hesabı açıldığında kullanıcının ev dizinine kopyalanır.
rc.d
Bu dizinin içinde, init sürecinin başvurduğu yapılandırma dosyaları vardır. Bunlara “rc dosysları” da denir.
passwd
Kullanıcı veritabanı
fstab
Linux’un açılışı esnasında bindirilecek dosya sistemleri burada listelenir.
group
passwd’e benzer şekilde kullanıcıların gruplarını tutar.
inittab
init daemon için yapılandırma dosyası
motd
Kullanıcı sisteme girdikten sonra ekranına basılması istenen mesaj burada tutulur.
profile
Kullanıcı sisteme girdiği zaman çalıştırılan dosya (csh ve sh türevi kabuklar için)
shells
Sistemde kullanılabilecek kabuk isimleri burada tutulur.
login.access
login komutu için yapılandırma dosyası. Sisteme girişi kullanıcı bazında sınırlamak için kullanılir.

/home
Kullanıcılara ayrılmış dizin. Başka şekilde ayarlanmamış ise, açılan her hesaba ait kullanıcı, burayı kullanır. Büyük sistemlerde, bu kısım alt parçalara ayrılabilir (/home/ftpadm , /home/ogrenci gibi)
/lib
Kütüphane dosyaları.
/mnt
Geçici mount edilen dosya sistemleri. Sadece bu iş için kullanıldığından sistem görevlisine zaman kazandırır.
/proc
Süreç kontrollerini ve diğer sistem bilgilerini tutan dosya sistemi. Bu dosya sistemi aslında disk üzerinde yer kaplamaz, tüm dosyalar çekirdeğin bir uzantısı sayılabilir.

cpuinfo
işlemci modeli, tipi ve performansını bildirir.
devices
Halihazırda çalışan çekirdek içinde desteği bulunan aygıt sürücülerini listeler.
dma
Hangi dma kanallarının kullanıldığını belirtir.
filesystems
Halihazırda çalışan çekirdek içinde desteği bulunan dosya sistemlerini listeler.
interrupts
Hangi kesintilerin kullanımda olduğunu söyler.
iports
Halen hangi giriş/çıkış iskelelerinin kullanıldığını belirtir.
kcore
Sistem hafızasının görüntüsü

/root
Sistem görevlisinin ev dizini. Mümkünse bu dizini sistemdeki diğer kullanıcıların görmeyeceği şekilde ayarlayın.
/sbin
Hayati sistem komutları. Bir zamanlar bu dosyalar /etc dizini altında yeralıyorlardı. Sadece sistem görevlisinin ihtiyacı olan komutlar, /sbin veya /usr/sbin içinde bulunur.
/tmp
Geçici dosyaların koyulduğu dizin. Belirli zaman aralıklarında temizlenmelidir.
/usr
Diğer önemli sistem dosyalarını tutar. Bu bölüm genelde en kalabalık dizindir, zira yeni kurulan tüm programlar buraya konulur.

X11R6
X Pencere sistemi bilgileri tutulur.
doc
Belge ve dökümanlar, genellikle HOWTO ve FAQ dosyaları.
lib
Bazı kütüphaneler
man
Man dosyaları
src
Bazı kaynak dosyaları ve linux çekirdeğini oluşturan kodları (/usr/src/linux) içeren dizin.
sbin
Kök dosya sisteminde yeralması gerekmeyen çalıştırılabilir sistem görevlisi dosyaları

/var
Sürekli değişen sistem bilgileri burada tutulur. İstisnalar dışında diğer makinalarla paylaştırılmaz.
adm
Sistem yönetimini ilgilendiren kayıtlar
preserve
Sistemin göçmesinden sonra zarar görmesi mümkün dosyaların kaydedildiği yer.
spool
Sonra işlenecek olan veriler buraya atılır (e-posta gibi)

Eğer sistem yöneticisi iseniz düzenli olarak dosya ve dizin yapısını kontrol etmelisiniz. Örneğinn /tmp dizini normal kullanıcıların kullanımına açık olduğu için çok kısa bir sürede dolabilir. Burayı periyodik olarak silmek için find komutu işe yarayabilir:

# find /tmp -atime +7 -exec rm -rf  {} ;

Yukarıdaki komut, tmp dizini altında yeralan tüm dosyaları kontrol edecek ve 7 günden daha eski dosyaları silecektir. Benzer şekilde, kullanıcıların dosyalarının yer aldığı /home dizini de çok kısa bir sürede dolmaya mahkumdur. Sistemde ne kadar büyük sabit disk olursa olsun bir gün gelecek burası dolacaktır. Periyodik olarak buraya da göz gezdirmek gerekir. Aşağıda yeralan kısa program, /home dizininde yeralan kullanıcı dizinlerideki disk kullanımını büyükten küçüğe doğru disk isimli dosyaya yollayacaktır. Bu dosyanın incelenmesiyle hangi kullanıcıları “cezalandıracağınızı” görebilirsiniz.

# du -skx /home/* | sort -rn > disk

du (disk usage), sistem kullanıcılarının sıkça başvurduğu bir komuttur. Kullanılabilecek parametreler için du(1) man sayfasına bakın. UNIX, (ve dolayısıyla Linux) iki tip aygıt tanır. Bunlardan ilki karakter aygıtları, başka bir deyişle veri alışverişini bayt bazında yapan cihazlar, diğeri de blok aygıtları, yani veri alışverişini blok cinsinden yapan cihazlardır. Karakter aygıtlarına örnek olarak seri bağlanan cihazlar ve teypler, disk aygıtlarına örnek olarak da diskler verilebilir. Bu cihazlardan bir bilgi yazılıp okunduğunda dosya sistemi altında bunları tanımlayan dosyalar (/dev/*) kullanılmış olur. Örnek olarak bir yazıcıya bilgi göndermek için,

$ cat dosya > /dev/lp1

komutunu kullanabilirsiniz. Dosya, yazıcının anlayabileceği bir yapıda olmalıdır (örneğin düz metin). Her aygıt, bir dosya olarak dosya sisteminde kendine yer bulduğuna göre hangi aygıt dosyalarının bulunduğunu görmek mümkün olabilir.

$ ls -l /dev/cua0

crw-rw-rw- 1 root uucp 5, 64 Nov 30 1993 /dev/cua0

İlk kolondaki ilk karakter (c), bu dosyanın bir karakter aygıtına ait olduğunu belirtiyor. Normal dosyalar için buradaki karakter ‘-‘ olmalıydı. Benzer şekilde blok aygıtlar için ise ‘b’ kullanılır. Aygıt sürücü desteği çekirdekte olmasa bile /dev dizini altında genellikle tüm aygıt dosyaları bulunur. Bu demektir ki /dev/sda dosyasına sahip olduğunuz halde bir SCSI sabit diski sistemde takılı olmayabilir. Tüm aygıt sürücülerinin bulunması, programların kurulumunu ve yeni donanımın eklenmesini kolaylaştırır.

belgeler.org

LİNUX ÇEKİRDEĞİ NEDİR?

Bugün insanların dağıtımlarda kullandığı “Linux” adı yalnızca teknik bakımdan çekirdeğin (kernel) adıdır.  Ancak herkesin tartışmasız olarak katılacağı konu, bu çekirdeğin bütün dağıtımlara can verdiğidir.

Linux çekirdeği bundan tam 22 yıl önce Finlandiyalı bilgisayarcı Linus Torvalds tarafından C programlama dili ile tasarlanıp yaratıldı. Kısa süre içerisinde toplanan geliştiriciler ve kullanıcılar diğer Özgür Yazılım Projelerinden (bkz. GNU) derledikleri kodlar ile işletim sistemi oluşturmaya başladılar.

Peki bugün teknolojik aletlerin %75′ inde kullanılan bu çekirdeğin özellikleri nelerdir?

Ne işe yarar ve nasıl çalışır?

Çekirdeğin bir işletim sisteminin kalbi olduğunu söylemiştik. Aslında bu o kadar da abartı bir cümle değil. Çünkü çekirdek en basit açıklamayla yazılım ve donanımı birbirine bağlar ve bir köprü görevi görür.  Linux çekirdeğinin diğer ticari çekirdeklerden ayrılan en önemli özelliği ise tamamen özgür yazılım olmasıdır.

Çekirdeğin bir köprü olması onun en temel görevidir. Bunun dışında CPU soyutlama, IO(giris/ cıkıs)’ları Soyutlama ve diğer çekirdeklerden farklı olarak ünlü olduğu ağ merkezi. Şimdi bu görevlere ve özelliklere kısa kısa değinelim.

CPU Soyutlama

Linux çekirdeği sistemimizde bulunan işlemciye bir soyutlama katmanı katar. Bu sayede bir çok program eş zamanlı çalışıyormuş gibi gözükür. Programların ihtiyacı olduğu kadar işlemciden

yararlanmasını çekirdek sağlar.

Eğer bir linux sistemi üzerindeyseniz iki tür çekirdekten birini kullanıyorsunuzdur. UP ve SMP. UP tek işlemcili SMP ise simetrik çok işlemcili bir çekirdektir.Eğer UP anakarta sahip ve SMP çekirdek kullanıyorsanız. Sisteminiz birçok işlemciden haberdar olmayacaktır. Bu sorunu gidermek için de bir UP çekirdek derlemelisiniz.

IO(giris/cıkıs)’ları Soyutlama

Çekirdek aynı zamanda her türlü dosya girdi çıktı soyutlama görevini de yapar. Disk kontrolorlerinizi değiştirdiğiniz takdirde programlarınız çalışmayacaktır. İşte bu yüzden Linux çekirdeği programların kullanabileceği Unix modüller kullanmaktadırlar.

Ağ Merkezi

Yazının başında da söylediğimiz gibi Linux çekirdeğinin en ünlü ve başarılı olduğu konulardan biri de ağ merkezidir. Güçlü bir ağ yapısı ve TCP/IP desteği vardır. Çekirdek uyumlu, yüksek seviyeli bir arabirim ile ağ üzerinden veri gönderilmesini ve alınmasını sağlar. Ayrıca sizin ethernet karıtınız ile internet iletişimi sağlar. Linux çekirdeği ile evinizdeki bütün ağı modem üzerinden konfigüre edebilirsiniz.

Çekirdeği Yükseltmek

İlk olarak 0.01 versiyonu çıkan Linux çekirdeğinin bugün 3.8.5 sürümü yayınlanmış durumda.

Çekirdeğin güncel sürümlerini;

http://www.kernel.org/pbu/linux/kernel

adresinden elde edebilirsiniz. Birazdan size Linux Mint ortamında, kernelin son sürümüne güncellemeyi anlatacağım fakat bu işleme geçmeden önce bir uyarı yapmakta fayda var. Son yüklenen çekirdek birçok programınızla uyumlu olmayabilir bu yüzden ne yaptığınızdan emin olarak bu işleme başlayın.

İlk olarak CTRL + ALT + T ile terminali açıyoruz.

cd /tmp
wget http://www.dropbox.com/s/hnrrtrocgz16ktz/ubuntu-kernel-3.8.5
chmod +x ubuntu-kernel-3.8.5
sudo sh ubuntu-kernel-3.8.5
sudo reboot

Son işlemden sonra bilgisayarınıza son sürüm kernelinizi yüklemiş bulunuyorsunuz.

uname ­r

kodu ile de kernel versiyonunuzu öğrenebilirsiniz.

Eğer kurulum sonrasında bir sorun ile karşılaşırsanız:

sudo apt-get purge linux-image-3.8.5*

kodu ile son yüklediğiniz çekirdeği silebilir ve eski çekirdeğinizle çalışabilirsiniz.

NOT: Dİkkat edilmesi gereken bir husus da çekirdek sürümünün kararlı veya test olup olmamasıdır. Bunu çekirdek sürümünde yer alan 3.8 rakamları ile anlayabiliriz. Buradaki 8 rakamı çift sayı olup bize sürümün kararlı olduğu söylemektedir. Ama eğer bir tek sayı olsaydı bu sürümün test aşamasında olduğunu ve sıradan kullanıcılar için uygun olmadığını söyler.

selcuk.edu.tr