Archive | Yazılım

Özgür yazılım konusuna gnu.org‘un nasıl yaklaştığını gözden geçirmekte yarar var:

“Özgür yazılım

Özgür yazılım, herkese kullanma, çoğaltma ve dağıtma izinlerini, bire-bir aynısı veya değişiklikler ile, bedava veya bir ücret karşılığında gelen yazılımdır. Dikkate değer anlamda, bu kaynak kodun bulunmak zorunda olduğu anlamına gelir. “Eğer, kaynak değilse, o yazılım değildir.” Bu basitleştirilmiş bir tanımdır; ayrıca tam tanımına bakın.

Eğer bir program özgür ise GNU gibi özgür bir işletim sistemine veya GNU/Linux sistemlerin özgür sürümlerine dahil edilebilir.

Bir programı özgür yapmanın bir sürü farklı yolu vardır—bir çok yoldan farklı kararlaştırılabilecek detaylarla ilgili sorular programı özgür yapabilir, Bazı olası seçenekler aşağıda açıklanmıştır. Belli özgür yazılım lisansları hakkında bilgi için lisans listesi sayfasına bakın.

Özgür yazılım, bir özgürlük meselesidir, fiyat değil. Ama, mülk yazılım şirketleri bazen, “free software (özgür yazılım)” tanımını fiyat için kullanmaktadırlar¹. Bazen çalıştırılabilir kopyasını ücretsiz olarak elde etmek anlamında; bazen satın almakta olduğunuz bilgisayarın fiyatının içinde olduğu anlamında kullanırlar. Her durumda, GNU projesinde özgür yazılımın bizim bahsettiğimiz anlamıyla hiçbir ilgisi yoktur.

Bu olası karmaşıklıktan dolayı, ne zaman bir yazılım şirketi onların ürünlerinin özgür yazılım (free software) olduğunu söylerse, her zaman kullanıcılarının özgür yazılımın ima ettiği özgürlüklerie sahip olup olmadıklarını, asıl dağıtım koşullarına bakarak kontrol edin. Bazen, gerçekten özgür yazılımdır; bazen değildir.

Bir çok dillerde “free” kelimesinin, hem özgürlük hem de beleş anlamında iki kelimesi vardır. Örnek olarak, Fransızca’da “libre” ve “gratuit”. İngilizce’de öyle değil; “gratis” kelimesi açıkça fiyata işaret eder, ama açıkça özgürlüğe işaret eden yaygın bir sıfat yok. Eğer, başka bir dil konuşuyorsanız, “free” kelimesini daha anlaşılabilir olması için kendi dilinize çevirmenizi tavsiye ediyoruz. “özgür yazılım” tanımının değişik dillere çevirileri listesine bakın.

Özgür yazılım, çoğunlukla, özgür olmayan yazılımdan daha güvenilirdir.

Açık kaynak yazılım

Bazı kişiler tarafından “Açık kaynak” yazılım kavramı, özgür yazılım ile az çok aynı anlama gelen kategoriyi ifade etmek için kullanır. Kesinlikle aynı sınıf yazılım değillerdir: bizim çok kısıtlayıcı olduğunu düşündüğümüz lisansları kabul ediyorlar ve onların kabul etmediği bir sürü özgür yazılım lisansı var. Her nasılsa, kategori dahilinde farklılıklar küçük: neredeyse, tüm özgür yazılımlar, açık kaynak yazılımdır, ve neredeyse, tüm açık kaynak yazılımlar, özgür yazılımdır.

Biz “özgür yazılım” terimini tercih ediyoruz; çünkü, o özgürlüğe işaret eder—“açık kaynak” teriminin yapmadığı bir şey.

Kamuya açık yazılım

Kamuya açık yazılım, telif hakkı olmayan yazılımdır. Eğer, kaynak kod kamuya açık ise, bu bazı kopyalar veya değiştirilmiş sürümlerin, tamamen özgür olmayabileceği anlamına gelen copyleft olmayan özgür yazılım özel halidir.

Bazı durumlarda, çalıştırılabilir program kamuya açıktır ama kaynak kod mevcut değildir. Bu özgür yazılım değildir, çünkü özgür yazılım kaynak koda ulaşımı gerekli bulur. Bu arada, çoğu özgür yazılım kamuya açık değildir; telif hakkı vardır ve telif hakkı sahipleri, herkese özgürlük içinde kullanma izinlerini, bir özgür yazılım lisansı kullanarak yasal olarak vermiştir.

Bazen insanlar, “kamuya açık” terimini, gevşek bir biçimde, “özgür” veya “ücretsiz olarak mevcut” anlamında kullanır. Fakat, “kamuya açık” yasal bir terimdir ve kesinlikle “telif hakkı olmadığı” anlamına gelir. Açık anlamlılık için, sadece bu anlamı için “kamuya açık” terimini, başka anlamları ifade etmek için diğer terimleri kullanmanızı öneriyoruz.

Çoğu ülkenin imzaladığı Berne anlaşmasında, yazılmış her hangi bir şey direk olarak telif hakkına sahiptir. Bu durum programları da içeriyor. Böylece, eğer yazdığınız bir programı kamuya açık olmasını istiyorsanız, telif hakkını çıkarmak için bazı yasal adımlardan geçmek zorundasınız; yoksa, program telif hakkına sahiptir.

Copyleft yazılım

Copyleft yazılım, dağıtım koşullarında, bütün kopyaların ve bütün sürümlerin az çok aynı dağıtım koşullarını temin eden özgür yazılımdır. Örneğin bu, copyleft lisanlar genellikle diğerlerinin yazılıma ek koşullar eklemesine izin vermez (yine de bazı sınırlı sayıda koşulların eklenmesine izin verilebilmektedir) ve kaynak kodunun herkes tarafından erişilebilir olarak bulundurulmasını gerektirir anlamlarına gelir. Bu, programı ve değiştirilmiş sürümlerini mülk yazılım haline getirmenin bazı bilindik yollarından bir kalkan gibi korur.

GPL’in 3. sürümü gibi bazı lisanslar yazılımların mülke dönüşmelerini sağlayan diğer yolları durdurur.

GNU projesinde, yazdığımız her yazılımı copyleft yazılım yaparız, çünkü hedefimiz, her kullanıcıya, “özgür yazılım” ile ifade edilen koşulları vermektir; Copyleft yazılımın nasıl işlediği ve neden onu kullandığımız hakkında daha çok açıklama için Copyleft yazılım sayfasına bakın.

Copyleft, genel bir kavramdır; bir yazılımı, copyleft yapmak için, bazı özel dağıtım koşulları ayarlamanız gerekir. Copyleft özgür yazılım lisansı yazmanın bir çok olası yolu vardır, yani, aslında bir çok copyleft özgür yazılım lisansları olabilir. Her nasılsa, asıl uygulamada, neredeyse bütün copyleft yazılımlar, GNU Genel Kamu Lisansını (GPL). İki farklı copyleft lisansı, genelde “uyumsuzdur”, yani bir lisans ile yazılmış kodu, diğer lisans ile yazılmış olana birleştirmek yasal değildir; böylece, eğer insanlar tek bir copyleft lisans kullanması toplum için iyidir.

Copyleft olmayan özgür yazılım

Copyleft-olmayan özgür yazılımlar, yazarından yeniden dağıtma ve değiştirme ve ayrıca sonradan kısıtlamalar ekleme izinleri ile gelir.

Eğer bir program özgür ama copyleft yazılım değilse, bazı kopyaları veya değiştirilmiş sürümleri tamamen özgür olmayabilir. Bir yazılım şirketi, programı, aynen veya değişikliklerle derleyebilir ve çalıştırılabilir dosyayı, mülk yazılım ürünü olarak dağıtabilir.

X Pencere Sistemi bunu örnekle açıklar. X Birliği, X11’i, copyleft olmayan özgür yazılım yapan dağıtım koşulları ile yayınlar. Eğer isterseniz, o koşulları içeren ve özgür bir kopyasını alabilirsiniz. Her nasılsa, özgür-olmayan sürümleri de var ve yalnızca özgür-olmayan sürümleri ile çalışan gözde iş istasyonları ile PC grafik kartları da var (en azından vardı). Eğer böyle bir donanım kullanıyorsanız, X11 sizin için özgür bir yazılım değildir. X11 yazılımının geliştiricileri dahi bir ara X11’i özgür-olmayan yazılım yaptılar; bunu yapabiliyorlardı, çünkü diğer kişiler aynı copyleft olmayan lisans altında koda katkıda bulundular.

GPL kapsamlı yazılım

GNU GPL (Genel Kamu Lisansı), bir programı copyleft yazılım yapmak için özel bir dağıtım koşullarıdır. GNU projesi, çoğu GNU yazılım için dağıtım koşulu olarak kullanır.

Dolaisiyle özgür yazılımı GPL ile korunan yazılım ile eş saymak bir hatadır.

GNU İşletim Sistemi

GNU işletim sistemi, Unix-benzeri, 1984’den beri GNU projesinde geliştirdiğimiz, tamamen özgür yazılım işletim sistemidir.

Unix-benzeri bir işletim sistemi bir çok programdan oluşur. GNU sistemi, bütün GNU yazılımları gibi diğer, X Pencere Sistemi ve TeX gibi bir çok GNU yazılımı olmayan diğer paketleri de içerir.

GNU sistemin ilk deneme yayınlanışı 1996’dadır. Bu, çekirdeğimiz, 1990’dan beri geliştirilen GNU Hurd çekirdeğini de içerir. 2001’de, GNU sistemi (GNU Hurd çekirdeği de dahil olarak) yeterli derecede çalışmaya başlamıştır ama Hurd hala önemli özelliklere sahip değildir, bu yüzden yaygın olarak kullanılmamaktadır.. Bu arada, GNU/Linux sistemi, çekirdek olarak GNU Hurd yerine, 90’lardan beri büyük bir başarı olan Linux çekirdeğini kullanan GNU sistemi doğmuştur.

GNU’nun amacı özgür olmak olduğu için, GNU işletim sistemindeki her tek bileşen özgür olmak zorundadır. Ancak, hepsinin copyleft yazılımı olması gerekmiyor; eğer teknik bir hedefe ulaşmaya yardımcı oluyor ise her hangi bir çeşit özgür yazılımı yasal olarak dahil etmeye uygundur.

GNU Programları

“GNU programları” GNU yazılımı ile aynı anlama gelir. Eğer Foo programı bir GNU yazılımı ise, o bir GNU programıdır. Bazen, onun bir “GNU paketi” olduğunu da söyleriz.

GNU yazılımı

GNU yazılımı, GNU projesi himayesi altında yayınlanan yazılımdır. Eğer bir program GNU yazılımı ise, biz onun aynı zamanda bir GNU programı veya GNU paketi olduğunu da söyleriz. README veya bir GNU paketinin kılavuzu, öyle olduğunu söylemelidir; ayrıca, Özgür Yazılım Rehberi bütün GNU paketlerini tanımlar.

Çoğu, ama hepsi değil, GNU yazılımı, copyleft yazılımdır; ancak, bütün GNU yazılımları özgür yazılım olmak zorundadır.

Bazı GNU yazılımları, Özgür Yazılım Vakfı (FSF) çalışanları tarafından yazılmıştır, ancak çoğu GNU yazılımı gönüllüler tarafından katkıda bulunulmuştur. Bazı katkıda bulunulan yazılımlar Özgür Yazılım Vakfı tarafından telif hakkı ile korunur; bazıları da ona katkıda bulunan yazarlar tarafından telif hakkı ile korunmuştur.

Mülk (özgür-olmayan) yazılım

Mülk yazılım, özgür olmayan yazılımdır. Kullanımı, yeniden dağıtımı ve değişiklik yapmak yasaklanmıştır veya izin almanız için sormanızı gerektirir veya o kadar kısıtlandırılmıştır ki özgür bir şekilde etkin olarak değişiklik yapamazsınız.

Özgür Yazılım Vakfı, geçici olarak o programın özgür bir değişiğini yazmak özel amacı dışında her hangi bir mülk yazılım yükleyemeyiz kuralını uygular. Bundan bir yana, bir mülk program yüklemenin olası bir özürü olmadığını hissediyoruz.

Örnek olarak, 1980’lerde, bilgisayarımıza Unix yüklemenin haklı olduğunu hissettik, çünkü onu, Unix işletim sisteminin özgür bir değişiğini yazmak için kullanıyorduk.

GNU kullanıcıları veya GNU’ya katkıda bulunanların bu kural ile yaşamasını ısrar etmiyoruz. Bu kendimiz için yaptığımız bir kuraldır. Ama, sizin de uymaya karar vereceğinizi umut ediyoruz.

Freeware

“Ücretsiz yazılım” teriminin kabul edilmiş açık bir tanımı yoktur, ama genel olarak değişiklikler olmadan yeniden dağıtımına izin veren (ve kaynak kod da mevcut değildir) paketler için kullanılır. Bu paketler özgür yazılım değildirler, yani, lütfen özgür yazılımı ifade etmek için “ücretsiz yazılım” terimini kullanmayın.

Shareware

Paylaşılan yazılım, insanlara kopyalarını yeniden dağıtma izni ile gelen fakat kullanmaya devam eden kişilerin lisans ücreti ödemesi gerektiğini söyler.

Paylaşılan yazılım, özgür yazılım, hatta yarı-özgür yazılım bile değildir. Olmamasının iki sebebi vardır:

• Çoğu paylaşılan yazılımın kaynak kodu mevcut değildir; yani, programı tamamen değiştiremezsiniz.
• Paylaşılan yazılımlar, lisans ücreti ödemeden, bireylere dahi, kâr amacı olmayan bir etkinliği önlemek için bir kopyasını yapmak ve yükleme iznini vermezler. (Uygulamada, insanlar dağıtım koşullarını sık sık önemsemezler ve bir şekilde, bir kopyasını yaparlar ve yüklerler, ama dağıtım koşulları bunlara izin vermez.)

Özel yazılım

Özel yazılım, bir kullanıcı için geliştirilmiş yazılımdır (genellikle bir kurum veya şirket için). Bu kullanıcı, yazılımı saklar ve kullanır, ve kamuya, kaynak koduveya çalışabilir halini yayınlamaz.

Basit bir anlamda kişiye özel bir program eğer tek kullanıcısı bütün haklarına sahipse özgür yazılımdır.

Genel olarak, bir program geliştirip de onu yayınlamamanın yanlış olduğuna inanmıyoruz. Çok faydalı bir programın yayınlamasını esirgemek insanlığa kötü davranmanın olduğu bazı özel durumlar vardır. Ancak, programların çoğunluğu o kadar da önemli değildir ve onları yayımlamamak çok da zararlı değildir. Yani, özgür yazılım hareketinin ilkeleri ile özel yazılım geliştirmek arasında bir uyuşmazlık yoktur.

Programcılar için neredeyse bütün işe alımlar özel yazılım içindir; yani, çoğu programlama işleri, özgür yazılım hareketi ile uyumlu bir şekilde yapılabilinir veya yapılabilinirdi.

Ticari yazılım

“Ticari” ve “mülk” aynı şey değildirler! Ticari yazılım, yazılımın kullanımından para kazanmak amacında olan bir ticari iş yeri tarafından geliştirilmiş yazılımdır. Çoğu ticari yazılım, mülktür, ama ticari özgür yazılımlar da vardır, ve ticari olmayan ve özgür olmayan yazılım da vardır.

Örnek olarak, GNU Ada, bir şirket tarafından geliştirilmiştir. Her zaman GNU GPL koşulları altında dağıtılmıştır ve her kopyası özgür yazılımdır; fakat onun geliştircileri, destek sözleşmeleri satarlar. Ne zaman pazarlamacıları, gelecekteki müşterileri ile konuştuklarında, bazen müşterileri, “Ticari bir derleyici ile daha güvende hissederiz.” derler; Pazarlamacı, “GNU Ada ticari bir derleyicidir ile yanıtlar; özgür yazılım olduğu için ticaridir.”

GNU projesi için önemlilik sırası farklıdır: önemli olan şey, GNU Ada derleyicisinin özgür yazılım olmasıdır; ticari olup olmaması yalnızca bir detaydır. Ancak, GNU Ada derleyicisinin sonraki gelişimi, ticari olmasının kesinlikle yararlı olduğu sonucunu verir.

Lütfen, ticari özgür yazılımın mümkün olduğunun bilincini yaygınlaştırılmasına yardımcı olun. Bunu, aslında “mülk” demek istediğinizde “ticari” demeyerek yapabilirsiniz.