Sürüm takvimi, 14 Aralık 2020‘de, alpha sürümü ise 21 Aralık 2020‘de Simon Ser tarafından duyurulan Wayland’ın sürüm takviminde belirtilen ilk kararlı sürümü 1.19.0, Simon Ser tarafından duyuruldu. Ser; bu sürümün çoÄŸunlukla hata düzeltmeleri ve küçük protokol güncellemelerini içerdiÄŸini söyledi. Ser; sürümün, bir önceki sürüm adayından pek deÄŸiÅŸiklik içermediÄŸini söyledi. BilindiÄŸi gibi, 1980’lerin Başında bir MIT mühendisi olan Bob Scheifler tarafından duyurulan X; bilgisayarlar için yeni grafik görüntüleme sistemiydi ve o günlerde büyük bir devrimi ifade ediyordu. Kısa sürede UNIX ve benzeri sistemlerde standart grafik arayüz olarak kullanılmaya baÅŸlanan ve hâlâ da kullanılmakta olan X; aÄŸ üzerinde çalışmaya imkan veren ilk grafik görüntüleme sistemiydi. Zaman paylaşımlı bir sunucu üzerinde çalışan bir X sunucusu aÄŸdaki istemciler tarafından kullanılabiliyordu. Zaten X, donanımdan bağımsız ve tamamen aÄŸda hizmet verebilecek ÅŸekilde tasarlanmıştı. MIT yönetiminde ve Bob Scheifler liderliÄŸinde geliÅŸtirilen X sunucusunun üstün olduÄŸu aÄŸ imkanları 90’lı yıllarda çoÄŸunlukla kullanılmamaya baÅŸlandı. Ayrıca, X’in çok çeÅŸitli donanımlara Linux ortamında nasıl eriÅŸim saÄŸlayacağı da önemli bir sorun haline gelmiÅŸti. Bu, GNU/Linux dünyası için üzüntü vericiydi. Bu geliÅŸmelere yönelik olarak, 2007 yılında Thomas Hellstrom, Eric Anholt ve Dave Airlie tarafından geliÅŸtirilen TTM (Translation Table Maps) adını verilen bir önbellekleme sistemi kullanılmaya baÅŸlandı. Böylelikle uygulamalar grafik verilerin iÅŸlenmesi için beklemek zorunda kalmayacak ve hızlanacaklardı. Wayland 1.19.0 hakkında ayrıntılı bilgi edinmek için sürüm duyurusunu inceleyebilirsiniz.
Bu, kuşkusuz, GNU/Linux çevrelerinde memnunlukla karşılandı. Sonuç olarak, tüm Linux grafik sürücülerinin kullanabileceği bir bellek yönetim sistemi kullanılabilir olmuştu. Ancak, açık kaynak kodlu Linux grafik sürücülerinin basit API’lere ihtiyaç duymasına karşılık; TTM çok büyük bir kod yığınıydı. Buna ilişkin olarak, 2008 yılında Reenter Keith Packard ve Eric Anholt’un da yardımıyla TTM için yeni bir API yazıldı. GEM (Graphics Execution Manager) adı verilen bu yapı; mevcut Kernel fonksiyonlarını kullanacak şekilde değiştirilip küçültülmüştü. Ancak asıl sorun; OpenGL, Qt ve Gtk+ gibi büyük boyutlu kütüphaneler ile kernel arasındaki ilişkide X’in modern grafik ihtiyaçlarını karşılayacak durumda olmadığını gösteriyordu. Bu aşamada, bir yazılım mühendisi olan AIGLX’in yazarı Kristian Høgsberg, grafik çıktılarının doğrudan Kernel’e gönderileceği, uygulamaların doğrudan GPU’ya ulaşabileceği bir tasarıma girişmişti. Kısa sürede temel kütüphaneleri yazmaya başlayan ve çok kısa bir süre içinde, az çok çalışan bir sunucu geliştirmeyi başaran Høgsberg’in X sunucusuna hiçbir bağımlılığı olmayan bir son işlem API’si kullanan yazılımının adı: Wayland idi. Konu, phoronix.com‘un haberi ile duyuruldu. Henüz çok taze bir proje olan Wayland’ın kaynak kodları da internette yerini aldı. Wayland, küçük gömülü sistemler, cep telefonları ya da küçük oyuncaklarda dahi çalışabilecek kadar hafif biçimde tasarlanıyordu. Høgsberg, geriye dönük uyumluluğu sağlamak için X sunucusunun Wayland’ın bir istemcisi konumunda çalışabilmesine olanak sağlamıştı. Wayland günümüzde Kernel’de bulunan GEM, evdev (input drivers) ve kms (kernel mode switching) teknolojilerini ve DRI2 (Direct Rendering Infrastructure) kullanıyor. Intel ve RedHat tarafından desteklenen bu yeni teknoloji, X için çözülmesi zor görünen pek çok geleneksel sorunu çözmeye yaklaşmış görünüyor. Intel, sürücülerinin Wayland ile daha performanslı çalışmasını sağlamak için projeye, Wayland geliştiricilerini kiralayacak kadar büyük destek sunuyor. Wayland 11.19.0 edinmek için aşağıdaki linkten yararlanabilirsiniz.
