Archive | GNU/Linux

Günümüzde Linux yükleyen ev kullanıcılarının büyük çoğunluğu, Windows’la birlikte çalıştırabileceği bir şekilde kurulum yapmayı tercih ediyor. Bilgisayar başlarken hangi işletim sisteminin devreye girmesini istediğinizi, Grub ya da LiLO programlarının “dual-boot” (yani ikili açılış) imkanıyla seçebiliyorsunuz. Dilediğiniz zaman Windows’la çalışmak, dilediğiniz zamansa Linux’a dönmek tamamen size bağlı. Farklı işletim sistemleri kurup, dual-boot ile istediğinizi açmak uzun süredir var olan bir özellik. Ancak dual-boot ile Linux kullananların bir takım sıkıntıları var; bunların başında da dosya taşımak geliyor.

Windows ailesinde bulunan işletim sistemleri (XP, 2000, ME, 98, vs…) FAT32 ya da NTFS dosya sistemi kullanmaktadır. Linux dağıtımlarıysa seçenekleriniz daha fazladır; ext2, ext3, ReiserFS, jfs, xfs ve daha birçok farklı dosya sistemini kullanabilirsiniz. Elbette bunca seçenek arasında, her iki işletim sisteminde de, ön plana çıkanlar olmuştur.

Linux tarafında en popüler dosya sistemleri, ext2 ve ext3 formatındadır. ext3 dosya sistemi, ext2’nin geliştirilmiş hâlidir ve journaling özelliğine sahiptir. Journalling desteği olan dosya sistemleri, disk üzerinde gerçekleştirdiğiniz işlemleri kayıt altında tutar. Gerek ext2, gerekse ext3’ten çeşitli yönlerle daha yetenekli dosya sistemleri elbette mevcut fakat yaygınlık konusunda henüz o kadar başarılı değiller.

Konunun Windows tarafına gelirsek; ilerleyen teknolojiye paralel FAT32 gözden düşüp, NTFS baskın konuma gelmiştir. Bu durumun arkasında basit teknolojik nedenler yatar. FAT32 sistemi, maksimum 32 GB’lik diskleri destekleyebilir ve bu rakam günümüz sabit disklerine bakınca oldukça komik denecek kadar yetersiz. Eğer FAT32 ile yetinmek zorunda kalsaydık, 200 GB’lik bir diskten 7 farklı sürücü (C harfinden, I’ye kadar) yaratmak gerekirdi. Bunun ne kadar can sıkıcı olacağını düşünmek bile yeter… Ayrıca NTFS dosya sistemi, dosya hakları ve güvenlik konusunda FAT32’nin sahip olmadığı özelliklere de sahiptir. Windows 2000’den başlayarak, XP ile süren süreçte FAT32 yavaş yavaş unutulmuştur.

Windows tarafındaki bu dönüşüm, Linux kullanıcılarına sıkıntı yaratmıştır. Linux, FAT32 dosya sistemini son derece rahat kullanabilirken, bu yeteneğini NTFS’te sürdüremez. Şayet Windows işletim sisteminizi FAT32 ile formatlanmış bir disk üzerine kurmuşsanız, Linux’tan bu sürücüleri okuyabilir, dosyaları değiştirebilir, yeni dosyalar yaratabilir ya da dosyaları bir yerden, başka bir yere taşıyabilirsiniz. Kısacası tam olarak okuma ve yazma hakkınız vardır. Ancak NTFS’te böyle bir imkanınız yok. Linux kullanırken, NTFS ile formatlanmış bir sürücüyle bütün yapabildiğiniz, onu okumaktan ibaret. NTFS diski okumanıza rağmen, içine hiçbir şey yazamazsınız. Bir işletim sisteminde oluşturduğunuz dosyayı, diğer işletim sistemine ne yazık ki taşıyamazsınız. Windows açısından bakarsak durum daha da beter… Windows ile Linux sürücülerinizi bırakın okumayı; görmeniz bile mümkün değildir. Ancak zamanla birlikte, bu sorunların üstesinden gelmeye yönelik çeşitli araçlar üretildi.

Linux-NTFS ve NTFS-3G Projeleri

Windows’tan vaz geçemeyen ancak Linux kullanmak isteyen kullanıcılar artık daha şanslı. Eskiden NTFS’e yazmamız mümkün değildi. Bu sorunu çözmeye yönelik ilk günlerde ortaya çıkan projeler de, pek başarılı sayılmazdı. Fakat geçen süre, oldukça başarılı çalışmaları ortaya çıkardı. Artık NTFS’e yazmak eskisi gibi imkansız değil!

NTFS disk sistemine yazmak amacıyla, birkaç yıl önce Captive isimli bir projeyi denemiş ve sonuçlarından memnun kalmamıştım. Son zamanlarda bu proje ne kadar ilerledi bilmiyorum; fakat alternatif olarak sunulan Linux-ntfs projesi beni oldukça etkiledi.

Projenin geçmişine bakarsak, bayağı eskiye gitmemiz gerekir. 1995 yılında Martin von Löwis isimli bir öğrenci, Linux için NTFS sürücüsünü ilk kez yazıyor. Linux çekirdeğine (sürüm: 2.1.74) 1997 yılında bu sürücü ekleniyor. Martin’e çalışmasına yardım eden birçok isim var ve bunlardan birisi de Anton Altaparmakov isimli bir yazılım mühendisi… 2000 yılında Anton Altaparmakov Linux-NTFS isimli bir proje başlatıyor ve 2001 yılında da sıfırdan başlayarak Linux için yeni bir NTFS sürücüsü yazıyor. Hazırlanan bu yeni sürücü, Nisan 2002’de Linux çekirdeğine (sürüm: 2.5.11) resmi olarak ekleniyor. Anton, hâlen geliştirdiği NTFS sürücünün baş yazılımcısı ve Linux-NTFS projesinin yöneticisi. İşte Linux-NTFS projesi böyle bir temele dayanıyor.

Linux-NTFS, hemen hemen her Linux dağıtımında çalışıyor. Ancak farklı dağıtımlar için farklı kurulum yöntemleri bulunuyor. Linux-NTFS’i nasıl kuracağınızı, NTFS yazma desteğine nasıl erişebileceğinizi anlatan birçok site mevcut. En başta proje resmi sitesinden (<!– m –>http://www.linux-ntfs.org<!– m –>) yararlanabilirsiniz. Forum bölümünde kafanıza takılan birçok konuda direkt proje geliştiricilerinden destek alabiliyorsunuz.

Şimdi gelelim, NTFS-3G projesine… Linux-NTFS projesinin çalışanlarından Szabolcs Szakacsits Temmuz 2006 tarihinde, yeni bir proje başlatıyor. Bu yeni açılım, NTFS diske yazma/okuma konusunda daha iyi performans, daha az sorun gibi iddialarla ortaya çıkıyor. Vaat ettiklerini yerine getirdiğini söyleyebilirim. Üstelik Linux-NTFS’e göre daha kolay bir kurulumu var. Farklı dağıtımlar için nasıl yükleyebileceğinizi proje sitesinin (<!– m –>http://www.ntfs-3g.org<!– m –>) ana sayfasından bulabiliyorsunuz ve yapmanız gerekenler 3-4 adımdan fazla olmuyor. Verilen linklerden, basit bir dille anlatılmış kurulum aşamalarını siz de görebilirsiniz. (Örneğin Ubuntu için  <!– m –>http://wiki.ubuntu.com/ntfs-3g<!– m –> adresi verilmiş.)

Önemli bir not düşeyim; Ubuntu 7.10 sürümünden itibaren, NTFS-3G desteği ile geliyor. Mandriva gibi diğer dağıtımlarda da bu destek bulunuyor. Yani güncel bir dağıtımınız varsa, NTFS-3G yüklemenize bile gerek olmayabilir.

NTFS Yazma/Okuma Başarısı

NTFS disklerden veri okumak uzun süredir başarıyla yapılabilen bir şey. Bu projeler için de farklı bir durum söz konusu değil; okuma işlemi mükemmel denecek kadar iyi! Ancak sorun verinin yazılmasında…

NTFS disklere yazabilmek için Captive, Linux-NTFS, NTFS-3G ve bir iki çalışma daha bulunuyor. Captive, pek başarılı değildi; belki şimdilerde durum değişmiştir. Linux-NTFS gelince, oldukça iyi olduğu söylenebilir. Fakat zaman zaman ciddi sorunlar çıkabiliyor. Örneğin aynı anda toplam boyutu 1-2 GB olan 8-9 dosya kopyalamaya çalışırsanız, NTFS disk yapısında bozulma olabiliyor. Bu tarz bazı denemelerimde, boş klasörler içinde sonsuz boş klasörle karşılaştım. Klasör içine girdikçe aynı isimde bir klasör daha görüyordunuz ve bu siz pes edene ya da Windows adres adının çok uzun olduğunu söyleyene değin sürüyordu. İşin kötü tarafı, zaman zaman Windows Disk taraması (scandisk) bu sorunları çözebilse de, her zaman çözemiyordu ve bozuk bir disk yapısıyla kalıyordunuz. Bu dediklerim her zaman yaşanmıyor; az sayıda yazma işlemi yaptığınız sürece bu tarz bir sıkıntı yaşamazsınız. Ama ortaya böyle bir problem çıkarsa ve bozuk bir disk yapısına benim gibi tahammül edemiyorsanız, bu durum diski formatlamaya kadar gidebilir.

NTFS-3G ise emsallerinden çok daha başarılı! Linux-NTFS’te yaptığım testleri aynen NTFS-3G’de de sürdürdüm ve tek bir sorun çıkmadı. Ancak çok sayıda dosya yazdırırsanız, fark edilir bir yavaşlık sizi bekliyor. Elbette ki buna katlanmak, bozuk bir disk yapısıyla uğraşmaktan daha iyidir. Yavaş bile olsa, disk tutarlılığını etkileyecek bir durum ortaya çıkmıyor. Kısacası yavaş yazmaktan rahatsız olmadığınız sürece, bir sorun yok. Dosyaları silme işlemiyse oldukça hızlı.

Neden böyle diye merak edebilirsiniz; yani neden NTFS disklere yazmak başlı başına bir sorun… Yanıt çok basit, Microsoft’un kapalı yazılım politikaları. Microsoft NTFS’in iç yapısıyla ilgili tek bir doküman yayınlamıyor ve her şey “Reverse Engineering” ile çözülüyor. Bu o kadar zahmetli bir süreç ki, tahammül edebilmek için peygamber sabrı lâzım. Önce NTFS formatlı sabit diske bir HEX editörle bakılıyor. (Hex editörler, programları, dosyaları vs… onaltılık sayı sisteminde göstermeye yarar. Karşınıza A3 2F 2E… şeklinde yığınla rakam çıkartırlar.) Ardından NTFS disk üzerinde, dosya yaratma gibi bir işlem gerçekleştiriliyor. Diske tekrar Hex editörle bakılıyor ve ortaya çıkan farklar, sınıflandırılıp, dökümante ediliyor. Bu işlem bir kaşıkla, dağ delmeye benzer ve sonsuza kadar sürer. İşte bu güç koşullara rağmen, bu projeler önemli oranda başarılı. Yine de kat etmeleri gereken yollar var.

Türkçe Karakter Problemi

NTFS-3G ile ilgili karşılaştığım en önemli problem, Türkçe isim verdiğiniz klasörleri (Örneğin “Klasör_Adı” gibi) göremiyor oluşunuz. Ufak bir ayarla bunun da üstesinden gelebilirsiniz. Terminal’i açın aşağıdaki komutu root olarak verin:

root@desktop:~# localedef -i tr_TR -f UTF-8 tr_TR.utf8

Bu komutu girdikten sonra, “locale -a” komutunu verin. Eğer çıkan sonucun en alt kısmında, “tr_TR.utf8” yazıyorsa, işlemi doğru yaptınız demektir. Daha sonra, NTFS biçimli disklerinizi /etc/fstab dosyasına, aşağıdaki gibi kaydedin. (Elbette siz /dev/sda1 yazmayabilirsiniz; sabit diskinize göre bu değer değişecektir.)

# /etc/fstab: static file system information.
#
# <file system> <mount point> 	<type>  	<options>     		  <dump>  <pass>
...
/dev/sda1	/media/Windows   ntfs-3g	defaults,locale=tr_TR.utf8	0    0
...

Daha üst sürümlerinde, bu problemin aşılacağını düşünüyorum. Yine de daha fazla bilgi edinmek isterseniz; NTFS-3G'nin destek adresine bakabilirsiniz.

IFS Sürücüleri

 Şimdiye kadar Linux üzerinden Windows NTFS sürücülerine erişimi inceledik. Bunun farklı bir boyutu da var: Windows üzerinden Linux disklerine erişim... Windows işletim sisteminin normalde desteklemediği dosya sistemlerini, sonradan yüklenen araçlarla desteklemek mümkündür. Bu tarz araçlara, IFS (Installable File System – Kurulabilir Dosya Sistemi) denir.

Windows işletim sistemine ext2, ext3 gibi dosya sistemlerinin desteğini vermek nispeten daha kolaydır. Çünkü bu yapılar, açık kaynak kodla sunulur ve neyin ne olduğunu bulmaca gibi çözmeniz gerekmez. Bu yüzden Windows için ext2/ext3 desteği sunan birçok programla karşılaşabilirsiniz. Benim denediğim en iyi program; Ext2IFS isimli bir projeydi.

 Windows NT4.0/2000/XP ya da 2003 kullanıyorsanız, Ext2IFS'yi kullanabilirsiniz. Proje sitesinden (<!-- m -->http://www.fs-driver.org<!-- m -->) 400 KB civarındaki kurulum dosyasını indirin ve özel bir şey yapmadan kurulumu gerçekleştirin. İşlem o kadar basit ki, sadece "İleri" tuşuna basarak bile yükleme işlemini tamamlayabilirsiniz. Daha sonra bilgisayarınızı yeniden başlatmanız istenecektir. İşletim sisteminiz yeniden açıldığında, Bilgisayarım simgesine tıklayın. Eğer Linux dağıtımınızda, ext2 dosya sistemi kullanıyorsanız, bunlar otomatik olarak Windows'a eklenecektir. Eski sürücülerinize ilaveten, yeni sürücüleri, Bilgisayarım altında hemen görürsünüz. ext3 disklerinizi ise sizin eklemeniz gerekmektedir. Merak etmeyin, bu da oldukça kolay bir işlem...

ext3 Diskleri Windows'a Eklemek

ext2ifs'yi kurduktan sonra, Başlat-> Ayarlar-> Denetim Masası yolunu izleyerek Denetim Masası'nı açın. "IFS Drivers" ikonunu göreceksiniz, buna çift tıklayın.



Karşınıza çıkacak ekran, bilgisayarınızda bulunan diskleri ve bu diskler içindeki dosya sistemlerini, işletim sistemlerine göre göstermektedir.


Buradan istediğiniz bir ext3 sürücüsüne, dilediğiniz bir sürücü harfi (örneğin I:) verebilirsiniz.


Sürücüyü temsil etmesi için bir harf seçtikten sonra biraz beklemeniz gerekmektedir. Bu bekleme esnasında, ext3 dosya sisteminde bulunan dosyalar, Windows'tan erişim için hazırlanır. Yoğun bir disk trafiği yaşanıp, bittikten sonra, Bilgisayarım simgesine tıklayın. Eklemiş olduğunuz ext3 sürücü, karşınıza çıkacaktır.


Artık ext3 diskinizi, Windows'ta, diskinizi dilediğiniz gibi kullanabilirsiniz. Sürücü harfini ileride değiştirmek isterseniz, aynı işlemleri tekrar etmeniz gerekir. ext2 dosya sistemleri için bu işlemleri yapmanız gerekmez; otomatik olarak Windows diskleri ekler.


ext2/3 Yazma/Okuma Başarısı

Ext2IFS oldukça başarılı bir program. Hatta o kadar ki; ext2 dosya sistemini kullandığınızın farkına bile varmıyorsunuz. Yazma ve okuma işlemleri NTFS'e yakın derecede hızlı ve iyi. Üstelik ext2/3 sürücülerinizi kullanırken, hiçbir problem de çıkmıyor. Çıkan en büyük problem, karakter kodlamasıyla ilgili. Linux, UTF-8 kullanıyor ve bu nedenle dosya/klasör adları Windows'ta bozuk gözükebiliyor. Bu durum İngilizce karakterler için olmasa da, Türkçe karakter kullanan dosya ve klasör adlarında karşınıza çıkacaktır. Dosya isimlerindeki bozuk karakterler biraz can sıkıcı, ama çalışmanızı etkilemeyecektir.

Elbette ext2/3 ve NTFS dosya sistemlerinin birbirinden farklı olduğunu unutmamak gerekir. ext2IFS ile, ext2 diskleri, NTFS gibi kullanabiliyor olmamıza karşın, bazı özellikler bulunmuyor. Örneğin NTFS disklerde var olan güvenlik atamalarını burada yapamıyoruz. Ayrıca disk birleştirici programını ext2/3 disklerde kullanamıyoruz. Kısacası ext2ifs projesi, ext2/3 dosya formatındaki disklerin okunması ve yazması konusunda harika bir çözüm olsa da, NTFS disklerinizin yerini alması için üretilmemiş. Yani sistemdeki bütün diskleri ext2 formata çevirip, daha sonra Windows'tan çalışmak pek uygun değil.

Hangi Yolu Seçelim?

İki işletim sistemi arasında dosya transferine farklı açılardan baktık. Sonuç olarak bir işletim sisteminden diğerine dosya transfer etmek istiyorsak, ne yapmamız gerektiğine gelelim: Linux üzerinden NTFS disklere yazmak hâlen mükemmel değil; oldukça başarılı ama birçok kullanıcıya yeterli gelmeyecektir. Bu yüzden Windows üzerinden Linux disklere yazma seçeneğine ağırlık vermek yerinde olur.

Eğer Linux'tan Windows'a aktaracağınız birkaç küçük dosyadan bahsediyorsak, elbetteki NTFS-3G gibi çözümleri kullanabilirsiniz. Fakat Linux'ta indirdiğiniz 6-7 GB tutarındaki filmlerden, müziklerden ya da benzeri dosyalardan bahsediyorsak, işin rengi değişir. Bunları NTFS disklerinize aktarmanız gerekiyorsa, bilgisayarınızı yeniden başlatıp ext2ifs aracılığıyla kopyalamanız daha akıllıca olacaktır. (Gerçi çıkan yeni sürümlerde, bu sorunların kalacağını hiç sanmıyorum.) Yine de gerek Linux'tan Windows disklerine erişimi, gerekse tam tersini denemenizi tavsiye ederim. Her iki yolu da tecrübe edip, kararınızı ona göre vermeniz, daha uygun olur.

Çağatay ÇEBİ

cagataycebi.com

Başlıyoruz

Öncelikle şunu belirtelim; Linux çekirdeğini derlemek buradan okuduğunuz kadar basit bir işlem olmayacaktır. Çünkü yaptığınız işin bir kıymeti olması için çekirdeği kendiniz ayarlamalısınız. Eğer bunu yapamazsanız ve sadece yeni bir sürüme geçmek istiyorsanız Pardus’un config dosyasını kullanabilirsiniz. İşe çekirdeğin kodlarını edinmekle başlıyoruz.

Eğer Linux çekirdek arşivinden tarball olarak indirdiyseniz öncelikle yerine kopyalayıp sembolik bağ oluşturmamız gerekiyor. Çekirdeği indirdiğiniz dizinde şu komutu verin. Linux-2.6.25 çekirdeğini kullandığınızı farzediyorum.

tar -xjvf linux-2.6.25.tar.bz2 -C /usr/src && ln -sfn linux-2.6.25 linux

Ardından

cd /usr/src/linux

Komutu ile kaynak kodlar dizinine girin. Şimdi şu
komutu verin,

make menuconfig

İşte bütün mesele burada... Bu komut ile çekirdeği
ayarlayabileceğiniz bir menüler bütünü açılacak.
Bundan sonrası tamamen sizin becerinize,
kullandığınız PC'yi tanımanıza ve GNU/Linux
bilginize bağlı. Burada yapacağınız hatalar bu
çekirdeğin çalışmamasına, sistemin yeteneklerinin
kısıtlanmasına ve bazı donanımlarınızın
çalışmamasına neden olabilir. Tabii bu durum
sadece bu çekirdek için geçerli. Sistemi başka bir
çekirdekle başlattığınızda herşey normale
dönenecektir. Eğer bu şartları sağlamıyorsanız
Pardus'un /boot dizini altında bulunan .config
dosyasını(gizlidir) /usr/src/linux dizinine taşıyın
ve make menuconfig komutunu boşuna uygulamayın...

Derleme işlemi

Tüm bu adımları sorunsuz geçtiyseniz çekirdeğimizi
derleyebiliriz. Şu komutla devam ediyoruz.

make && make modules_install

Bilgisayarınızın gücüne bağlı olarak değişecek
derleme süresince bekledikten ve günlük PC
yaşantınıza devam ettikten sonra şu komutu
vererek yeni çekirdeği /boot dizinine gönderiyoruz.

Kurulum

cp arch/i386/boot/bzImage /boot/linux-2.6.25-ozel

Tüm bu işlemlerin ardından sıra GRUB ayarlarına
geliyor. Yeni çekirdeği GRUB'a eklemeliyiz.

Grub ayarları

title=Linux 2.6.25-ozel
root (hd0,0)
kernel /boot/kernel-2.6.25-ozel root=/dev/sda1

Yukarıda bir Grub girdisi örneği verdim. Bunu
kendize göre düzenleyerek menu.lst dosyasını
kaydedin.

Mutlu son

Şimdi sıra bilgisayarı yeniden başlatmakta.
Sisteme yeni çekirdekle giriş yapın. INIT'e
kadar olan süreci kazasız belasız atlatırsanız
muhtemelen X'in açıldığı aşamada takılacaksınız.
Çünkü kullandığınız kapalı kaynak kodlu ekran kartı
sürücüleri yeni çekirdeğe göre derlenmedi ve artık
çalışmıyorlar. Bu sorunu /etc/X11/xorg.conf
dosyasında açık kaynak kodlu sürücüleri
etkinleştirerek aşabilirsiniz. Grafik ortama giriş
yaptıktan sonra ekran kartı sürücülerini elle
kurmaktan başka bir çözüm öneremiyorum şu an...
Aynı durum çekirdekle birlikte derlenmeyen ticari
donanım modülleri içinde geçerli.

pardus-linux.org

Kabuk İşlemleri

Sisteme girdiğiniz anda kabuk programının çalıştırıldığından bahsetmiştik. Bu andan sonra yapacağınız tüm işlemler bu kabuk programı tarafından yönetilir ve denetlenir. Kabuk, klavyeden girilen komutları çalıştırarak bir arabirim görevi yapar. UNIX (ve Linux) altında geliştirilen sayısız kabuk çeşidi ve bunların herbirinin kendine ait özelliği vardır. Her programcı kendi zevkine hitap eden kabuğu seçebilir, sistemde yeralan kullanıcılar farklı kabuklar üzerinde çalışabilirler.

O an hangi kabuk üzerinde yeraldığınızı öğrenmek için echo $SHELL yazın.

$ echo $SHELL /bin/bash

Sıkça kullanılan kabuklar,

sh (Shell ya da Bourne Shell): İlk UNIX kabuğu.

ksh (Korn Shell): sh uyumlu, birçok ek programlama özelliği içeren bir kabuk. Bu kabuk da yaygın bir kitle tarafından kullanılıyor.

bash(Bourne Again Shell): Kullanım kolaylığı bakımından en çok rağbet gören bash, GNU tarafından kaynak kodu olarak dağıtılıyor. bash sh ve ksh uyumluluğunu korurken, özellikle etkileşimli kullanıma yönelik (komut tamamlama, gibi) birçok yenilik de içerir. Bu yazının hazırlandığı 1997 Temmuz ayı başlarında Bash 2.0.1 sürümü çıkmıştı.

csh (C shell): Berkeley Üniversitesi’nde geliştirilen csh’in C diline benzer bir programlama yapısı vardır.

tcsh: csh’ın biraz geliştirilmiş hali.

Yukarıdaki kabuk programlarından sh, ksh ve bash birbirleriyle uyumludur ve yukarıda en ilkelden en gelişmişe göre sıralanmışlardır. Aynı durum csh ve tcsh için de geçerlidir. Kullanılan shell genellikle kişisel bir tercih nedeni olsa da, bütün sistem scriptleri sh ile yazıldığından, sistem yöneticilerine sh ailesinden bir kabuk kullanmaları önerilir.

Kabuk programları genellikle /bin dizini altında yeralır. Kullanıcının sisteme girerken hangi kabuğu kullanacağı /etc/passwd dosyasında yeralır. Bunu değiştirmek için chsh (change shell) komutunu kullanabilirsiniz.

$ chsh
Password:
Changing the login shell for cagri
Enter the new value, or press return for the default

        Login Shell [/bin/sh]: /bin/bash
$

Sisteminizde NIS kullanılıyorsa chsh yerine yppasswd -s komutunu kullanmalısınız.

a- Yönlendirme

Kullanıcı, ekrana yazdığı bir komutun neler yaptığını en rahat şekilde komut tarafından ekrana yönlendirilen bilgilerden anlayabilir. Program, kullanıcıyı bilgilendirme amacıyla mümkün olduğu kadar çok, fakat ortalığı fazla karıştırmamak için de mümkün olduğu kadar az bilgiyi ekrana vermelidir.

b- Standart Girdi, Çıktı ve Hata

Linux’ta, programın ekrana yazılan bilgiyi iki sınıf altında toplayabiliriz. Birincisi, olağandışı bir durumu bildiren standart hata, diğeri de her türlü verinin yazıldığı standart çıktı. Program çalıştığı andan itibaren bu iki kanal üzerinden akan bilgiler, programın çalıştığı sanal terminale yazılırlar. Program girdilerini ise standart girdi aracı olan klavyeden alır.

Eğer bu bilgiler bir ekran boyundan (25 satır) fazla tutuyorsa bazı satırlar programcının gözünden kaçabilir. Bunu önlemek amacıyla standart çıktı ve hata bir dosyaya yazılacak şekilde ayarlanabilir. Yönlendirme olarak da bilinen bu işlem UNIX altında (DOS’ta olduğu gibi) > karakteri ile gerçekleştirilir.

Örnek olarak o an bulunduğunuz dizinde yeralan dosyaları ekrana getirin :

$ ls -al

Bu komut, standart çıktı olarak dosyaların bilgilerini ekrana getirecektir. Bu çıktıyı, bir dosyaya yönlendirelim ve dosyanın içeriğine göz atalım:

linux:~$ ls -al > liste
linux:~$ cat liste
total 16
drwxr-xr-x   5 gorkem   users        1024 Feb 13 13:10 .
drwxr-xr-x   4 root     root         1024 Jan  7  1980 ..
-rw-r--r--   1 gorkem   users         390 Feb 13 12:56 .Xdefaults
-rw-r--r--   1 gorkem   ftpadm       2016 Feb 13 13:09 .bash_history
-rw-r--r--   1 gorkem   users           1 Feb 13 12:57 .bashrc
-rw-r--r--   1 gorkem   users         163 Nov 24  1993 .kermrc
-rw-r--r--   1 gorkem   users          34 Nov 24  1993 .less
-rw-r--r--   1 gorkem   users         114 Nov 24  1993 .lessrc
drwxr-xr-x   2 gorkem   users        1024 Jan  7  1980 .term
-rw-r--r--   1 gorkem   users          87 Feb 13 12:56 .xinitrc
-rw-r--r--   1 gorkem   users        2795 Feb 13 13:06 adres
-rw-r--r--   1 gorkem   users           0 Feb 13 13:10 liste
drwxr-xr-x   2 gorkem   users        1024 Feb 13 12:54 mail
drwxr-xr-x   2 gorkem   users        1024 Feb 13 12:54 perl
-rw-r--r--   1 gorkem   users           0 Feb 13 13:10 typescript
linux:~$

> karakteri standart hatayı dosyaya yönlendirmez. Bu işlem için 2> kullanılır. Ama hatayı görebilmek için, hata yaratan bir komut yazmalıyız, değil mi ?

$ ls /deneme
/deneme : No such file or directory
$ ls /deneme 2> hata
$ cat hata
/deneme : No such file or directory

Aşağıdaki komutun işletilmesinin ardından standart çıktı oku1 dosyasına, standart hata ise oku2 dosyasına yazılacaktır. Bu dosyaları komutu çalıştırdıktan sonra incelemek suretiyle neler olup bittiğini anlamak mümkün olur.

$ mkdir ~/deneme           (deneme isimli bir dizin yarat)
$ touch ~/deneme/gecici    (gecici isimli bir dosya yarat)
$ cat ~/deneme 2>oku2 >oku1

Kabuk, standart çıktı ve standart girdi için sırayla 2 ve 1 numaralarının kullanımına izin verir. Yukarıda yeralan son komutta, standart hata mesajları için 2 kullanılarak hataların oku2 dosyasına yazılmıştır. Aşağıda, çekirdek derlemek için sürekli kullandığım program yeralıyor. Yönlendirme sayesinde ekrana gelmesi gereken mesajlar kullanılmayan 9. sanal konsola yönlendiriliyor.

# make config
# make dep > /dev/tty9
# make clean > /dev/tty9
# time make zImage > /dev/tty9

Son satırdaki time komutu, kendinden sonra gelen komutun ne kadar zaman içinde çalıştırıldığını gösterir. Çekirdek derlemede geçen zaman, makinanın gücü hakkında bir fikir verebilir. Peki ne hata, ne de çıktıyı ekranda görmek istemiyorsam ne yapmalıyım ? Bunun için standart çıktı ve hatayı biraraya getirerek yönlendirilen her çıktının kaybolduğu “kara deliğe” atmak yeterlidir:

$ ls /deneme > /dev/null 2>&1

Yukarıdaki komutun yazılış sırasına dikkat edin.

Standart çıktı ya da standart hatayı yönlendirirken, > işareti kullanırsanız: dosya yoksa, oluşturulur ve komutun çıktısı dosyaya yazılır. Dosya varsa, içeriği yok olur, ve komutun çıktısı dosyanın yeni içeriği olur. Var olan bir dosyayının eski içeriğini tamamen silmek değil de komutun çıktısını dosyaya eklemek istiyorsanız >> kullanmalısınız. Bu durumda dosya varsa komutun çıktısı dosyanın eski içeriği korunarak sonuna eklenir, dosya yoksa oluşturulur ve komutun çıktısı dosyaya yazılır. Örneğin:

$ echo deneme1 >>deneme.txt
$ cat deneme.txt
deneme1
$ echo deneme2 >>deneme.txt
$ cat deneme.txt
deneme1
deneme2
$

Örnekte görüldügü gibi ilk komut deneme.txt dosyasını oluşturdu. İkincisi ise oluşan dosyanın içeriğini koruyarak ikinci komutun çıktısını bu dosyanın sonuna ekliyor.

Standart hata ve çıktıya ek olarak UNIX’in desteklediği bir yönlendirme daha vardır: Standart girdi sayesinde bir dosyayı oluşturan satırlar, bir komut veya programa yönlendirilebilir. Daha önce bir metin editor kullanarak hazırlamış olduğumuz raporu patrona kısa yoldan göndermek için,

$ mail -s "rapor" patron < rapor.txt

Dosyanın içeriği, mail komutuna girdi olmuş ve rapor.txt dosyası patron kullanıcısına “rapor” konu başlığıyla e-posta ile gönderilmiştir.

c- Boru (pipe) İşlemleri

Bazı durumlarda, bir komutun çıktısı diğer bir komuta yönlendirilebilir. Başka bir deyişle, komutun standart çıktısını bir dosyaya değil, bu çıktıyı işleyecek başka bir komuta yönlendirmek istiyorsunuz. Bu amaçla UNIX altında (yine DOS’ta olduğu gibi) boru (|) karakteri kullanılır. Bu karakter, kendinden önce gelen komut veya komut serisinin çıktısını, kendinden sonra gelen komuta gönderir. Örneğin bir dizinde yeralan tüm dosyaları yazıcıya aktarmak için,

$ ls -al | lpr

komutları kullanılabilir. Artık ls -al komutunun ekrana vermesi gereken tüm bilgiler, lpr komutu aracılığıyla yazıcıya gönderilmiştir. İlk komutun standart çıktısı, ikinci komuta standart girdi olarak atanır. Diğer bir örnekte, README dosyasında kaç satır olduğu bulunuyor. Bir dosyadaki veya komut çıktısındaki satır, karakter ve kelime sayılarını bulmak için wc komutunu kullanabilirsiniz.

$ who | wc -l
40

Yönlendirme ve pipe işlemleri bazen insanın kafasını karıştırabilir. Yönlendirme, bir programdan bir dosyaya yapılabilir, fakat bir programdan başka bir programa yönlendirme yapamazsınız. Benzer şekilde, iki dosyanın arasında pipe işlemi uygulamak mümkün olmaz.

Şimdi de biraz karışık bir örnek:

# ps -aux | grep inetd | grep -v grep|awk '{print $2}' | xargs kill -1

Yukarıdaki örnek zorlama bir örnek değil, bir Linux sistem yöneticisinin her an kullanması gerekebilecek türden. Bu örneği burada ayrıntılı olarak açıklamayacağız, sadece pipe kullanarak ne kadar fazla sayıda komutun birbirine bağlanabildiğini göstemek amacıyla verdik. Bu ve benzeri komutların ayrıntılı açıklamaların kabuk programlamayla ilgili bölümde bulabilirsiniz.

d- Çokgörevlilik

UNIX’in en büyük silahlarından biri süreçlerdir. Her süreç sistemde bağımsız çalışan, birbirini etkilemeyen ve herbiri kendi kaynağını kullanan programdır. Süreçler arkaplanda veya kabuğun kontrolünde çalışabilir. Çekirdek, her sürecin kullandığı sistem kaynağından haberdar olur ve bu kaynakların süreçler arasında adilce paylaşılmasından sorumludur.

Bir süreç, aksi belirtilmedikçe çalıştığı süre içinde klavyeden bilgi alır ve ekrana bilgi verir.

Kullanıcıların haberi bile olmadan çalışan süreçler, Linux makinasındaki G/Ç işlemlerini gerçekleştirebilmek için sürekli faaliyet içinde bulunurlar. Onlarca süreçten bazıları kullanıcıların sisteme girmesini sağlarken (getty) bazıları da WWW ve FTP gibi İnternet tabanlı istekleri yerine getirir (httpd, ftpd).

Arkaplanda Çalıştırma

Bir komutu arkaplanda çalıştırmak için, komutun sonuna & karakteri getirin. Komutu girdikten sonra tekrar kabuk istemcisine düşecek ve kaldığınız yerden devam edebileceksiniz. Program, arkaplanda diğer süreçlerle çakışmadan bir süre çalışır ve işi bittiğinde durur.

$ sort buyuk_dosya > buyuk_dosya.sirali &
[1] 772

Komutun arkaplana atılmasından sonra ekranda yeralan 1 , sürecin sıra numarasını, 772 sayısı ise süreç kimliğini (Process ID) gösterir. Her program, sistem kaynaklarını biraz daha azalttığından Linux’çuların deyimiyle makina yavaşlar.

Çalışan programların listesini görmek için ps komutunu kullanın. Hiç parametre vermeden yazılırsa sadece üzerinde çalışılan kullanıcının süreçleri ekrana gelir. Sık kullanılan bir başka parametre dizisi de uax tir. Bu sayede sistemdeki o anda çalışan tüm programlar daha ayrıntılı bir şekilde ekrana listelenir.

$ ps
PID TTY STAT  TIME COMMAND
   76 v02 S     0:00 -bash
  111 v02 R     0:00 ps

$ ps -aux
USER       PID %CPU %MEM SIZE  RSS TTY STAT START   TIME COMMAND
bin         63  0.0  5.5   64  364  ?  S    11:12   0:00 /usr/sbin/rpc.portmap
gorkem      76  0.0  9.7  101  644 v02 S    11:12   0:00 -bash
gorkem     112  0.0  5.0   59  332 v02 R    11:16   0:00 ps -aux
root         1  0.0  5.0   56  332  ?  S    11:12   0:00 init [5]
root         6  0.0  4.2   35  284  ?  S    11:12   0:00 bdflush (daemon)
root         7  0.0  4.2   35  284  ?  S    11:12   0:00 update (bdflush)
root        48  0.0  5.1   45  340  ?  S    11:12   0:00 /usr/sbin/crond -l10
root        59  0.0  5.5   53  364  ?  S    11:12   0:00 /usr/sbin/syslogd
root        61  0.0  5.0   44  336  ?  S    11:12   0:00 /usr/sbin/klogd
root        65  0.0  5.5   62  364  ?  S    11:12   0:00 /usr/sbin/inetd
root        67  0.0  5.8   79  388  ?  S    11:12   0:00 /usr/sbin/rpc.mountd
root        69  0.0  6.0   88  400  ?  S    11:12   0:00 /usr/sbin/rpc.nfsd
root        75  0.1  9.9  115  660 v01 S    11:12   0:00 -bash
root        77  0.0  4.6   52  304 v03 S    11:12   0:00 /sbin/agetty 38400 tty3
root        78  0.0  4.6   52  304 v04 S    11:12   0:00 /sbin/agetty 38400 tty4
root        79  0.0  4.6   52  304 v05 S    11:12   0:00 /sbin/agetty 38400 tty5
root        80  0.0  4.6   52  304 v06 S    11:12   0:00 /sbin/agetty 38400 tty6
root        81  0.0  5.5   42  368  ?  S    11:12   0:00 gpm -t ms

Burada yeralan bilgiler sırasıyla :

• PID: süreç numarası. Her sürecin farklı bir numara alması sistem tarafından düzenlenir.
• %CPU: İşlemcinin % olarak ne kadarı süreç tarafından kullanılıyor ?
• %MEM: % olarak hafızada kapladığı yer
• SIZE: Programın toplam kullandığı bellek alanı (kilobyte)
• RSS: Programın bellekte kapladığı gerçel alan. Bu değer paylaşılan sistem kütüphaneleri (shared library) nedeniyle genellikle SIZE değerinden küçüktür.
• TTY: sürecin çalıştırıldığı (sanal) terminal
• STAT: süreç o sırada ne yapıyor ?
  • S: Uyumakta, bu durum genellikle sürecin bir G/Ç işlemi (örneğin fare’nin hareketi ya da ağdan gelecek veriler) beklemesi sırasında olur.
  • R: Çalışabilir. Çalışabilir süreçler, gereksinim duydukları bütün sistem kaynaklarına sahip olan süreclerdir. Çekirdek (tek işlemcili bir makinada) belirli aralıklarla bu süreçlerden sadece birini çalıştırır.
  • T: Durmuş. Bu durum sürecin kullanıcı tarafından (örneğin Control-Z tuşlarına basılarak) durdurulmasında görülür.
  • Z: Zombie. Bu tür süreçler, kendisini çalıştıran sürece mesaj bırakamadıklarından takılmış süreçlerdir. Öldürülemezler ancak sitem kaynaklarını da kullanmazlar.
  • D: Kesilemez uykuda. Bazı G/Ç işlemleri o sırada bu işlemi yapan sürecin kesilmemesini gerektirir. Böyle durumdaki süreçleri de ilgili G/Ç işlemi bitinceye kadar öldüremezsiniz.
• START: sürecin çalıştığı zaman
• COMMAND: komut satırından girilen programın ismi

ps komutuna bilgisayar üzerinde çalıştığınız her an ihtiyaç duymanız mümkündür, bu yüzden çeşitli parametrelerle kullanmayı öğrenmelisiniz.

Klavye Üzerinden Kesinti

Linux (ve UNIX) altında, klavyeden bazı tuş kombinasyonları yardımıyla çalışmakta olan program kesintiye uğratılabilir.

Klavyeden kabuk komut satırına yazılan bir programın uzun sürmesi halinde, eğer daha önceden komutun arkasına & işareti koyup arkaplanda çalışır halde bırakılmamışsa, klavyeden yapılan bir müdahele ile durdurulup arkaplanda çalışır hale getirilebilir. Örnek vermek gerekirse, uzun sürmesi beklenen bir komutu klavyeden yazalım ve ardından Control-Z tuşlarına basalım:

linux:/etc/rc.d# find /usr -name "o*" -print
/usr/bin/od
/usr/lib/lilo/doc/other.fig
/usr/lib/lilo/doc/other.tex
/usr/man/man1/od.1.gz

[1]+  Stopped                 find /usr -name "o*" -print
linux:/etc/rc.d#

Bu esnada sürecin çalışmasına ara verilmiş, fakat program tamamen durmamıştır. Programın çalışmasını arkaplanda sürdürmek için bg komutunu kullanın.

$ bg

Bu komutu tekrar komut satırında çalışacak ve klavyeden bilgi girilecek şekilde terminale bağlamak için fg yazın:

$ fg

Bir programı çalıştırmaya başlattıktan sonra tamamen durdurmaya karar vermişseniz klavyeden Control-C tuşlarına basın.

Durdurulup arkaplanda çalışmaya yönlendirilen süreçlere kısaca görev ismi verilir. Tüm görevleri görebilmek için

$ jobs

yazın. Görevler, birden fazla oldukları zaman sıra numarası ile belirtilirler.

Süreçlerin Sona Erdirilmesi

Her an çalışan süreçlerden biri veya birkaçı, beklenmedik döngüye girebilir. Bunun sonucu olarak sistemin kaynaklarını, özellikle hafızayı tüketici bir duruma gelebilir. Bu tür kısır döngüye giren süreçleri bulup, eğer hayati önem taşımıyorlarsa `öldürmek’ gerekir. Süreci öldürmekten kasıt, programı tamamen durdurarak sistemle ilişkisini kesmektir. Bu sayede programın hafızada kapladığı bölge serbest kalacak, çekirdek de hafıza düzenlemesini tekrar yaparak başka süreçlere daha fazla yer ayıracaktır. Bir süreci öldürmek için kill komutu kullanılır. Yukarıdaki 67 numaralı sürece ait /usr/sbin/rpc.mountd programını öldürmek için şunları yazın :

$ kill 67

Birçok süreç sizden bu mesajı aldıktan sonra, dosya sistemi üzerinde yarattığı geçici dosyaları, dosyalar üzerine koyduğu kilitleri temizlemek gibi yapması gereken işlemleri yaptiktan sonra çalışmasına son verecektir. Eğer öldürmeye çalıştığınız süreç herhangi bir nedenle takılmışsa ve bu komuta tepki vermiyorsa aşağıdakini deneyin:

$ kill -9 67

Artık programın sistemle ilişkisi tamamen kesilmiştir. Kill komutu, -9 seçeneğiyle sürece 9 numaralı sinyali gönderir. Bu sinyali alan sürecin yukarıda sözü edilen iki özel durum dışında çalışmayı sürdürmesi olanaksızdır. -9 seçeneğini özellikle sistem süreçleri üzerinde gerekmedikçe kullanmamalısınız. Diğer sinyaller ve anlamları yeri geldikçe diğer bölümlerde anlatılacaktır.